मदिरा प्रयोग विकार मदिरा/रक्सीको प्रयोगको एउटा ढाँचा हो जसमा भारी वा बारम्बार रक्सी पिउने समस्या हुने गर्दछ, जसमा भावनात्मक पीडा वा शारीरिक हानि निम्त्याउँदा पनि रक्सी पिउने समस्या समावेश हुन्छ। AUD मा, व्यक्तिलाई आफ्नो मदिरा नियन्त्रण गर्न, मदिरामा व्यस्त रहनु वा समस्या निम्त्याउँदा पनि रक्सीको प्रयोग जारी राख्नु  मदिरा प्रयोग विकार का समस्याहरूमा पर्दछन्। यसमा निकासीका लक्षणहरू (withdrawal symptoms) देखा पर्दछ जब मदिरा प्रयोग  गर्ने व्यक्तिले एक द्रुत रूपमा घताउँछ वा पिउन बन्द गर्दछ र साथै सहनशीलता विकास गर्दछ जसमा समान प्रभाव प्राप्त गर्न थप पिउनु पर्छ।

DSM-V ले मदिरा प्रयोग विकारलाई मदिरा खपतको खराब ढाँचाको रूपमा परिभाषित गर्दछ जुनमा यी कुराहरु समावेश हुन्छ:

1. अधिक मदिरा खपत वा उद्देश्य भन्दा बढी समय मदिरा सेवनमा बिताउने।
2. मदिराको प्रयोगलाई सीमित वा रोक्न चाहेको, तर सफल नभएको।
3. अत्याधिक अवधि पिउने, बिरामी हुने र रक्सीको प्रयोगको प्रभावहरूबाट गुज्रने।
4. रक्सीको लागि कडा लालसा हुने।
5. मदिरा सेवन गर्दा वा यसको कारणले बिरामी पर्नाले व्यक्तिलाई घरको काम र बच्चाहरूलाई राम्ररी हेरचाह  गर्नमा समस्या देखिने, वा काममा वा स्कूलमा काम गर्न कठिनाइ हुने।
6. परिवार र प्रियजनहरूमा समस्या निम्त्याए बावजुद मदिरा जारी राख्ने ।
7. पिउन सक्षम हुनका लागि एक पटक रमाइलो वा महत्त्वपूर्ण चीजहरू बन्द गरिएको वा छिटपुट रूपमा मात्र समावेश भएको।
8. मदिरा सेवन गर्दा चोटपटक लाग्ने सम्भावना बढेको अवस्थामा बारम्बार भएको (मेसिनरी प्रयोग गरेर, ड्राइभिङ गर्दा)।
9. एक व्यक्ति दुखी वा व्यथित महसुस गरे तापनि, वा पहिले नै अवस्थित स्वास्थ्य समस्यालाई असर पारे तापनी, व्यक्तिले पिउन जारी राखेको वा  पिउने क्रममा घटनाहरू बिर्से पछि पनि, व्यक्तिले रक्सी प्रयोग गर्न जारी राख्ने।
10. आफूले चाहेको नतिजा प्राप्त गर्न रक्सी मदिरा सेवन बढाउने। (रक्सीको सामान्य मात्राले थोरै परिणामहरू  मात्र प्रदान गर्दछ।)
11. जब रक्सी बन्द हुन्छ, यसले अनिद्रा, निदाउन कठिनाइ, रिस उठ्ने, घबराहट, उदासी, पेट दुख्ने र वाकवाकी लाग्ने, त्यस्तै पसिना आउने जस्ता लक्षणहरू निम्त्याउने वा, व्यक्तिले वस्तुहरू त्यहाँ भएको महसुस गर्ने, तर तिनीहरू वास्तवमा नहुने।

    AUD को डिग्री (Degree of AUD)

1. माइल्द AUD निदान (Mild AUD Diagnosis:)
   मापदण्डमा दुई लक्षणहरूको उपस्थितिले माइल्द AUD लाई जनाउँछ।
2. मध्यम AUD निदान(Moderate AUD Diagnosis):
   जब एक व्यक्तिसँग चार देखि पाँच लक्षणहरू देखिन्छ, त्यसलाई मध्यम AUD निदान मानिन्छ।
3. गम्भीर AUD निदान(Severe AUD Diagnosis):
   छ वा बढी लक्षणहरू भएका व्यक्तिहरूलाई गम्भीर AUD को निदान भएको मानिन्छ।

   रक्सी पिउँदा के हुन्छ?

   मदिरामा ‘इथानोल’ हुन्छ जसले शरीरमा विभिन्न असर गर्दछ। इथानोलले विभिन्न अवरोध र उत्तेजक न्यूरोट्रान्समिटर मार्गहरूको गतिविधिलाई कम गर्दछ। यसले GABA (गामा एमिनो ब्यूटाइरिक एसिड) अवरोध बढाउँछ। यसले ओपियोइड रिसेप्टरहरू सक्रिय गर्दछ जसबाट एन्डोर्फिनको रिलिज हुने गर्दछ जसले डोपामाइन र सेरोटोनिन जारी गर्न मद्दत गर्दछ। यसले ग्लुटामेटलाई पनि रोक्छ जुन एक उत्तेजक न्यूरोट्रान्समिटर हो। यिनीहरूको संयुक्त प्रभावले रमाइलो वा इनामदायी अनुभूति उत्पन्न गराउँछ जसको कारण व्यक्तिले फेरि पिउने सम्भावना बदाउँदछ।

Blood Alcohol Content (BAC)( रगतमा मदिराको मात्रा)

• ०.०% देखि ०.०५%: कसैलाई आराम र खुसी बनाउँछ। यसले धमिलो बोली, समन्वय र सास फेर्न गाह्रो हुन सक्छ।
• ०.०६% देखि ०.१५%: बोली, ध्यान, समन्वय र स्मरणशक्तिमा बढी हानि। आक्रामकता र हिंसा बढ्दै गएको पाइन्छ ।

• ०.१६% देखि ०.३०%: अल्कोहल विषाक्तता (alcohol poisoning) जसले बान्ता, ब्ल्याक आउट वा चेतना गुमाउँछ।
• ०.३१% माथि: गम्भीर रूपमा सास फेर्न गाह्रो हुनु र मृत्यु हुनु।

लक्षणहरू:

मदिराको प्रयोग विकार हल्का, मध्यम वा गम्भीर हुन सक्छ, जुन यी लक्षणहरूको संख्यामा आधारित हुन सक्छ:

• तपाईंले पिउने रक्सीको मात्रा सीमित गर्न असमर्थ हुनु
• आफूले कति मदिरा सेवन गर्नुहुन्छ त्यसलाई कम गर्न खोज्नु तर ती प्रयास असमर्थ रहनु
• आफ्नो धेरै जस्तो समय मदिरा सेवनमा बिताउने, मदिरा लिन जाने वा मदिरको प्रयोगबाट निको हुन प्रयास गर्नु
• कडा लालसा वा रक्सी पिउन आग्रह गर्ने
• बारम्बार मदिरा प्रयोगको कारणले काम, विद्यालय वा घरमा प्रमुख दायित्वहरू पूरा गर्न असफल हुनु
• शारीरिक, सामाजिक, काम वा सम्बन्ध समस्याहरू निम्त्याउँदैछ भनी थाहा भए तापनि रक्सी पिउन जारी राख्नु
• मदिरा प्रयोग गर्न सामाजिक र काम गतिविधिहरू र शौकहरू त्याग्ने वा घटाउने
• सुरक्षित नभएको अवस्थामा पनि रक्सी प्रयोग गर्ने, जस्तै ड्राइभिङ वा पौडी खेल्दा
• मदिराप्रति सहिष्णुताको विकास गर्नु ताकि तपाईलाई यसको प्रभाव महसुस गर्नको लागि थप आवश्यक पर्दछ वा तपाईलाई समान मात्राबाट प्रभाव कम हुन्छ।
• मदिरा सेवन बन्द गर्दा वा सेवन गर्दा देखिने लक्षणबाट जोगिन सेवन बन्द गर्दा- withdrawal symptoms देखिने- जस्तै वाकवाकी लाग्ने, पसिना आउने र काँप्ने
• काममा वा सामाजिक परिस्थितिहरूमा कार्य गर्ने क्षमता घट्नु

कारणहरू : आनुवंशिक, मनोवैज्ञानिक (कम आत्म-सम्मान, आवेग), र वातावरणीय कारकहरूले रक्सी पिउने व्यक्तिको शरीर र व्यवहारलाई असर गर्छ ।

उपचार:

AUD  उपचारमा व्यक्तिगत वा समूह परामर्श वा दुवैको संयोजन, बही रङग, वा आवासीय, इनपेशेन्ट बसाइ समावेश हुन सक्छ।

उपचारमा निम्न कुराहरु समावेश हुन सक्छ:

१. औषधिहरू खाध्य र औषधि प्रशासन (FDA) द्वारा रक्सी निर्भरता को उपचार को लागी अनुमोदित औषधिहरुमा disulfiram, ओरल naltrexone, विस्तारित-रिलीज naltrexone, र acamprosate समावेश छ। सकारात्मक नतिजाहरू तब पाइन्छ जब औषधिहरू व्यवहार उपचारसँग जोडिन्छन्।

२. व्यवहार उपचार   (Behaviour therapy)
व्यवहार थेरापीहरू (Behavior therapy) विशेष गरी आत्म-परिवर्तनलाई प्रोत्साहित गर्न प्रभावकारी हुन्छन् – वा केहि व्यक्तिहरुमा आफै नै मदिरा छोड्न क्षमता विकास गर्न मद्दत गर्दछ । यी दृष्टिकोणहरूले गोल सेटिङ(goal setting), मदिरा सेवनको स्व-निगरानी, मदिरा सेवनको अवस्थाहरूको विश्लेषण  र वैकल्पिक सामना गर्न सिक्ने सीपहरू प्रयोग गर्दछ। दम्पती र पारिवारिक उपचारहरूले मदिरा सेवन व्यवहारको विश्लेषण गर्छन् र सम्बन्धका कारकहरूलाई सुधार गर्ने लक्ष्य राख्छन्, जस्तै सञ्चार सुधार गर्ने, द्वन्द्वहरू बेवास्ता गर्ने, र पिउने समस्याहरू समाधान गर्न सिक्ने।

३.पारस्परिक सहायता समूह (Mutual-help Groups MHGs)

MHGहरू दुई वा बढी व्यक्तिहरूको समूह हुन् जसले समस्या साझा गर्दछन् र एक अर्कालाई समस्या-विशेष मद्दत र समर्थन प्रदान गर्न एकसाथ आउँछन्। यो लचिलो र उत्तरदायी छ। मानिसहरूले बिना बीमा र व्यक्तिगत जानकारी खुलासा नगरिकन MHG मा उपस्थित हुन सक्छन्। प्रायजसो, मानिसहरूले MHGs मा सुविधाजनक समयमा उपस्थित हुन सक्छन्, जस्तै साँझ र सप्ताहन्तमा, जब तिनीहरू रक्सीको लागि दोहोर्याउने उच्च जोखिममा हुन्छन्। MHG पनि औपचारिक उपचार भन्दा बढी लागत प्रभावी छन्।

Reference

Alcohol use disorder – Symptoms and causes. Mayo Clinic. (2022). Retrieved 1 August 2022, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/alcohol-use-disorder/symptoms-causes/syc-20369243.

Alcoholism – causes, symptoms, diagnosis, treatment, pathology. Youtube.com. (2017). Retrieved 2 August 2022, from https://www.youtube.com/watch?v=e5DxD6Tuxxw.

Alcohol Alert Number 81. Pubs.niaaa.nih.gov. Retrieved 2 August 2022, from https://pubs.niaaa.nih.gov/publications/aa81/aa81.htm.

KM, L. (2017). Alcohol use disorder: Criteria, symptoms, treatment. Thriveworks. Retrieved 2 August 2022, from https://thriveworks.com/blog/alcohol-use-disorder/#:~:text=Alcohol%20Use%20Disorder%20Criteria%2C%20According,the%20aftereffects%20of%20alcohol%20use.