मनोवैज्ञानिक विकारहरू गम्भीर रोगहरूको समूह हो जसले दिमागलाई असर गर्दछ। यी रोगहरुले कसैलाई स्पष्ट रूपमा सोच्न, राम्रो निर्णय गर्न, भावनात्मक रूपमा प्रतिक्रिया गर्न, प्रभावकारी रूपमा कुराकानी गर्न, वास्तविकता बुझ्न र उचित व्यवहार गर्न गाह्रो बनाउँछ।

जब लक्षणहरू गम्भीर हुन्छन्, मनोवैज्ञानिक विकार भएका व्यक्तिहरूलाई वास्तविकतासँग सम्पर्कमा रहन समस्या हुन्छ र प्रायः दैनिक जीवनलाई सम्हाल्न असमर्थ हुन्छन्। तर गम्भीर मनोवैज्ञानिक विकारहरू पनि सामान्यतया उपचार गर्न सकिन्छ।

प्रकारहरू:

विभिन्न प्रकारका मनोवैज्ञानिक विकारहरू छन्, जस्तै:

सिजोफ्रेनिया (Schizophrenia): यो रोग भएका मानिसहरूको व्यवहार र अन्य लक्षणहरूमा परिवर्तन हुन्छ — जुन ६ महिनाभन्दा लामो समयसम्म रहन्छ। यसले सामान्यतया उनीहरूलाई काम वा विद्यालयमा, साथै उनीहरूको सम्बन्धलाई असर गर्ने गर्दछ।

Schizoaffective विकार: यस विकारमा सिजोफ्रेनिया र मुड डिसअर्डर दुवैको लक्षणहरू हुन्छन्, जस्तै अवसाद (depression) वा द्विध्रुवी विकार (bipolar disorder) । Schizoaffective विकार को लक्षणहरु को बारेमा जानी राख्नु राम्रो हो ।

स्किजोफ्रेनिफर्म विकार (Schizophreniform disorder) : यसमा सिजोफ्रेनियाका लक्षणहरू नै समावेश हुन्छ तर लक्षणहरू छोटो समयको लागि मात्र रहन्छ। धेरै जसो लक्षणहरू १ र ६ महिना बीच रहन्छ।

संक्षिप्त मनोवैज्ञानिक विकार(Brief Psychotic disorder):यो रोग भएका व्यक्तिहरूमा अचानक, छोटो अवधिको मनोवैज्ञानिक व्यवहार देखिन ठाल्छ, अक्सर यो एक धेरै तनावपूर्ण घटना को प्रतिक्रियामा, जस्तै परिवारमा मृत्युमा देख्ने गर्दछ। यो विकारको रिकभरी अक्सर छिटो हुनेगर्दछ— सामान्यतया एक महिना भन्दा कम।

केही अन्य प्रकारका मनोवैज्ञानिक विकारहरू यस प्रकार छन्:

Delusion (भ्रम):

मुख्य लक्षण भनेको भ्रम (झूटो बोलेको निश्चित विश्वास) हुनु हो जुनले वास्तविक जीवनको अवस्था समावेश गर्दछ जुन सत्य हुन सक्छ तर हुँदैन, जस्तै पछ्याइएको, आफू विरुद्ध षड्यन्त्र गरिएको, वा रोग भएको जस्ता भावना उत्पन्न गर्दछ । भ्रम कम्तिमा १ महिना सम्म रहन्छ।

Shared psychotic disorder(साझा मनोवैज्ञानिक विकार):

यो रोग तब हुन्छ जब सम्बन्धमा एक व्यक्तिलाई भ्रम देखिन्छ  त्यही भ्रम अर्को व्यक्तिलाई पनि देखिन थाल्छ।

पदार्थ-प्रेरित मनोवैज्ञानिक विकार (Substance-induced psychotic disorder):

यो अवस्था हेलुसिनोजेन्स र क्र्याक कोकेन जस्ता लागु-पदार्थको प्रयोग वा त्यागको कारणले गर्दा देखिन्छ जसले भ्रम, वा भ्रमित बोली निम्त्याउँछ।

 

अरु चिकित्सा अवस्थाको कारण मानसिक विकार(Psychotic disorder due to another medical condition):

Hallucinations, delusions   वा अन्य लक्षणहरू टाउकोमा चोटपटक वा ब्रेन ट्युमर जस्ता मस्तिष्कको कार्यलाई असर गर्ने अर्को रोगको कारणले पनि हुन सक्छ।

 

Para-phrenia (प्याराफ्रेनिया):

यो अवस्थामा सिजोफ्रेनिया जस्तै लक्षणहरू देखिन्छन्। यो वृद्ध अवस्थामा देखिन्छ।

लक्षणहरू:

मनोवैज्ञानिक विकारका प्रमुख लक्षणहरू भ्रम, मतिभ्रम र सोचका अव्यवस्थित रूपहरू हुन्।

 

Hallucination भन्नाले ती कुराहरु हेर्नु, सुन्नु वा महसुस गर्नु हो जुन अस्तित्वमा छैन। उदाहरणका लागि, कसैले त्यहाँ नभएका चीजहरू देख्न सक्छन, आवाज सुन्न सक्छन, गन्ध सुन्न सक्छन, उनीहरूको मुखमा “हास्यास्पद” स्वाद आउने, वा आफ्नो शरीरलाई कुनै कुराले नछोए तापनि आफ्नो छालामा संवेदनाहरू महसुस गर्न सक्छन।

Delusions भन्नाले झूठा विश्वासहरू हुनु जुन तिनीहरू झूठा देखिए पछि पनि हट्दैनन्। उदाहरण को लागी, एक व्यक्ति जो निश्चित छ कि आफ्नो खाना विषाक्त छ, यदि कसैले खाना राम्रो छ भनेर प्रमाणित गराए ता पनि, भ्रम रहिरहन्छ।

 

मनोवैज्ञानिक रोगहरूको अन्य सम्भावित लक्षणहरू यस प्रकार छन् :

• अव्यवस्थित वा असंगत भाषण गर्नु
• भ्रमित सोच आउनु
• अनौठो, सम्भावित खतरनाक व्यवहार हुनु
• ढिलो वा असामान्य चालहरू हुनु
• व्यक्तिगत सरसफाइमा चासोको कमी हुनु
• गतिविधिहरूमा रुचिको कमी हुनु
• स्कूल वा काम र सम्बन्धमा समस्याहरू हुनु
• भावना व्यक्त गर्न असमर्थ हुनु
• मुड स्विङ्स वा अन्य मूडका लक्षणहरू, जस्तै डिप्रेसन हुनु

मानिसहरूमा सधैं एउटै लक्षणहरू हुँदैनन्, र तिनीहरू एउटै व्यक्तिमा समयसँगै परिवर्तन हुन सक्छन्।

कारणहरू:

डाक्टरहरूलाई मनोवैज्ञानिक विकारहरूको सही कारण थाहा छैन। अनुसन्धानकर्ताहरू विश्वास गर्छन् कि धेरै चीजहरूले भूमिका खेल्छन्। केही मनोवैज्ञानिक विकारहरू परिवारहरूमा चल्ने प्रवृत्ति हुन्छ, जसको मतलब यो विकार आंशिक रूपमा वंशाणुगत हुन सक्छ। अन्य चीजहरूले पनि उनीहरूको विकासलाई असर गर्न सक्छ, तनाव, लागूपदार्थको दुरुपयोग, र प्रमुख जीवन परिवर्तनहरू ले पनि असर गर्न सक्दछ।

स्किजोफ्रेनिया जस्ता केही मनोवैज्ञानिक विकार भएका मानिसहरूलाई दिमागका केही भागहरूमा पनि समस्या हुन सक्छ जसले सोच, धारणा र प्रेरणालाई नियन्त्रण गर्छ।

स्किजोफ्रेनियामा, विशेषज्ञहरू विश्वास गर्छन् कि ग्लुटामेट नामक मस्तिष्क रसायनसँग काम गर्ने तंत्रिका सेल रिसेप्टरहरूले विशेष मस्तिष्क क्षेत्रहरूमा ठीकसँग काम नगर्न सक्छन्। त्यो गल्तीले सोच र धारणामा समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ।

यी अवस्थाहरू सामान्यतया पहिलो पटक देखा पर्दछ जब एक व्यक्ति आफ्नो किशोरावस्था, 20, वा 30 को दशकमा हुन्छन्।

 

निदान

मनोवैज्ञानिक विकारको निदान गर्न, डाक्टरहरूले मेडिकल र मनोचिकित्सा इतिहास (psychiatric history) लिनेछन् र सम्भवतः छोटो शारीरिक परीक्षा गर्नेछन्।व्यक्तिले शारीरिक रोग वा कोकेन वा LSD जस्ता लागूपदार्थको प्रयोगलाई अस्वीकार गर्न रगत परीक्षण र कहिलेकाहीँ मस्तिष्क इमेजिङ (जस्तै एमआरआई स्क्यान) प्राप्त गर्न सक्छ।

 

यदि डाक्टरले लक्षणहरूको लागि कुनै शारीरिक कारण फेला पारेन भने, उनीहरूले व्यक्तिलाई मनोचिकित्सक वा मनोवैज्ञानिकलाई पठाउन सक्छन्। यी मानसिक स्वास्थ्य पेशेवरहरूले व्यक्तिलाई मनोवैज्ञानिक विकार छ कि छैन भनेर निर्णय गर्न विशेष रूपमा डिजाइन गरिएको अन्तर्वार्ता र मूल्याङ्कन उपकरणहरू प्रयोग गर्नेछन्।

उपचार (Treatment)

धेरैजसो मनोवैज्ञानिक विकारहरूको उपचार औषधि र मनोचिकित्साको संयोजनबाट गरिन्छ, जुन एक प्रकारको परामर्श हो।

 

औषधि: मनोवैज्ञानिक विकारहरूको उपचार गर्न डाक्टरहरूले सिफारिस गर्ने मुख्य प्रकारको औषधि भनेको “एन्टिसाइकोटिक्स” हो। यद्यपि यी औषधिहरू उपचार होइनन्, तिनीहरू मनोवैज्ञानिक विकारहरूको सबैभन्दा समस्याग्रस्त लक्षणहरू, जस्तै भ्रम र सोच समस्याहरू व्यवस्थापन गर्न प्रभावकारी छन्।

REFRENCES:

•  Kelly EB (2001). Coping with schizophrenia (1st ed.). New York: Rosen Pub. p. 25. ISBN 978-0-8239-2853-8. Archived from the original on 2020-08-18. Retrieved 2017-09-08.
• ^ Maio VD, Franscell R (2016). Morgue: A Life in Death. St. Martin’s Press. p. 236. ISBN 978-1-4668-7506-7. Archived from the original on 2020-07-30. Retrieved 2020-06-25.
• ^ Bogousslavsky J, Boller F (2005). Neurological Disorders in Famous Artists. Karger Medical and Scientific Publishers. p. 125. ISBN 978-3-8055-7914-8. Archived from the original on 2020-07-30. Retrieved 2020-06-25.